โคยะกิเระ (高野切) และศิลปะแห่งการออกแบบปกหนังสือ— ความงามของการห่อหุ้มบทกวีวะกะ

“โคยะกิเระ (高野切)” — หนึ่งในผลงานชิ้นเอกของประวัติศาสตร์การเขียนพู่กันของญี่ปุ่น ไม่ใช่แค่ลายมือที่งดงามในภาษาคะนะเท่านั้น แต่ยังเป็นผลึกแห่งศิลปะการออกแบบที่ “ห่อหุ้ม” บทกวีวะกะอย่างวิจิตร

โคยะกิเระเป็นส่วนหนึ่งของต้นฉบับคัดลอก โคะคินวะกะชู (古今和歌集) ที่สร้างขึ้นในช่วงกลางของยุคเฮอัน ได้รับความรักจากนักพู่กันมาช้านานในฐานะงานคลาสสิกของลายมือภาษาคะนะ ความงามของมันไม่ใช่เพียงแค่เส้นพู่กัน แต่รวมถึงการออกแบบและศิลปะแห่งการห่อหุ้ม (装丁美術) ที่ถ่ายทอดจิตวิญญาณของบทกวีวะกะได้อย่างลึกซึ้ง

ในบทความนี้ เราจะพาคุณสำรวจโคยะกิเระ พร้อมทั้งวัสดุการเขียน (料紙) และองค์ประกอบการตกแต่งที่สะท้อนแก่นแท้ของความงามแบบญี่ปุ่น

โคยะกิเระคืออะไร — ศิลปะสำหรับ “การอ่าน” และ “การชม”

โคยะกิเระคือเศษต้นฉบับของโคะคินวะกะชูที่ยังหลงเหลืออยู่ บางชิ้นประดับประดาด้วยกระดาษลวดลายงดงามและการตกแต่งที่ละเอียดอ่อน จนมีลักษณะเหมือนม้วนภาพวาดที่เป็นลายลักษณ์อักษร

ศิลปะโบราณเหล่านี้ไม่ได้มีไว้เพื่ออ่านเพียงอย่างเดียว แต่ยังสร้างประสบการณ์ให้กับผู้ชมผ่านการผสานระหว่าง “ถ้อยคำ” และ “ความงามของรูปทรง”

การออกแบบปกหนังสือคืออะไร — วัฒนธรรมการ “ห่อหุ้ม” ตัวอักษร

ในปัจจุบัน คำว่า “การออกแบบปกหนังสือ” มักหมายถึงปกหรือเลย์เอาต์ของหนังสือ แต่ในวัฒนธรรมญี่ปุ่นแต่โบราณ การนำเสนอถ้อยคำอย่างสวยงามเป็นสิ่งสำคัญยิ่ง

โดยเฉพาะอย่างยิ่งในโคยะกิเระ ไม่ใช่แค่เขียนบทกวีวะกะลงไป แต่ต้องใช้สีสัน ฤดูกาล อารมณ์ และความไพเราะ ถ่ายทอดผ่านการตกแต่งกระดาษด้วยเทคนิคหลากหลาย

ความวิจิตรของกระดาษตกแต่งในโคยะกิเระ

แสงระยิบระยับของผงทองและผงเงิน

ในชิ้นโคยะกิเระหลายชิ้น มีการใช้ผงทอง (金泥) และผงเงิน (銀泥) ในการสร้างลวดลาย เช่น ท้องฟ้า ดอกไม้ หรือหมอก

สิ่งเหล่านี้ไม่ใช่แค่ความงามเพื่อความหรูหรา แต่เป็นการสื่อความรู้สึกและฤดูกาลในบทกวีออกมาให้เห็น

ผงทองสะท้อนแสงตามมุมต่าง ๆ เสมือนอารมณ์ของบทกวีที่แผ่ขยายออกจากกระดาษ

ลวดลายเมฆลอยและหมอก

เทคนิค “คาซุมิบิกิ” (霞引き) ใช้น้ำหมึกหรือสีซีดจางไล้ให้เป็นลวดลายหมอกบนพื้นกระดาษ

เมื่อผสานกับลายพู่กันคานะที่พริ้วไหว ก็ราวกับว่ากาลเวลาและความทรงจำกำลังไหลอยู่บนหน้ากระดาษ

กระดาษ(唐紙)และลวดลาย(唐様)

เทคนิคการประทับลายบนกระดาษแบบ 唐紙 (คาระงามิ) ก็พบในโคยะกิเระ

ลวดลายชั้นซ้อนสร้างมิติบนผืนกระดาษ ทำให้ตัวอักษรดู “ลอย” ออกมา และก่อให้เกิดประสบการณ์ทั้งทางสายตาและการสัมผัส

การรวมกันของการเขียนและการออกแบบ — ศิลปะของพื้นที่ว่าง

โคยะกิเระไม่ได้เป็นแค่การเขียนตัวอักษร แต่เป็นการจัดวางบทกวีวะกะราวกับบนเวทีศิลปะ ทุกองค์ประกอบตั้งแต่ระยะขอบ ความเข้มจางของหมึก ระยะห่างระหว่างบรรทัด และลวดลายกระดาษ ล้วนออกแบบให้สอดคล้องกับความรู้สึกของบทกวี

นักพู่กันไม่ใช่แค่ผู้เขียน แต่ยังเป็นผู้ออกแบบและผู้กำกับศิลป์อีกด้วย

จิตวิญญาณของการออกแบบในยุคปัจจุบัน

ศิลปะการออกแบบของโคยะกิเระยังคงมีอิทธิพลต่อหนังสือศิลปะ สมุดโน้ต แคตตาล็อก และงานออกแบบสมัยใหม่ เช่น หนังสือบทกวีที่พิมพ์ด้วยหมึกสีทองหรือใช้กระดาษวาชิ ถือเป็นการสืบทอดจิตวิญญาณของ “ความงามแห่งการห่อถ้อยคำ”

สรุป: โคยะกิเระ — ศิลปะองค์รวมที่เกินกว่าตัวอักษร

โคยะกิเระไม่ใช่แค่ผลงานพู่กัน แต่คือศิลปะที่ห่อหุ้มถ้อยคำด้วยกระดาษอันงดงาม ช่องว่างที่กลมกลืน และเส้นพู่กันที่ลื่นไหล เป็นการผสานระหว่างการเขียนกับการออกแบบอย่างกลมกลืน

แม้ในยุคปัจจุบัน การแสดงออกผ่านลายเส้นยังต้องมาคู่กับการใส่ใจว่า “จะเขียนบนอะไร” และ “จะนำเสนออย่างไร” — มุมมองทางการออกแบบเช่นนี้ จะทำให้ศิลปะการเขียนพู่กันลึกซึ้งยิ่งขึ้น

โคยะกิเระกล่าวกับเราว่า
“การเขียน คือการออกแบบเวทีเพื่อส่งมอบถ้อยคำ”