“โคโบไม่เลือกพู่กัน” จริงหรือ?｜ไขความจริงของสำนวนญี่ปุ่นผ่านตัวตนของคูไค

สำนวนญี่ปุ่นที่ว่า 「โคโบไม่เลือกพู่กัน」 (弘法筆を選ばず) เป็นวลีที่คนญี่ปุ่นรู้จักกันดี หมายความว่า “ผู้เชี่ยวชาญสามารถทำผลงานได้ดีโดยไม่ขึ้นอยู่กับเครื่องมือ” วลีนี้มักถูกนำไปใช้นอกเหนือจากวงการคัดลายมือ เช่น ในธุรกิจหรือกีฬา อย่างไรก็ตาม หากเราศึกษา “โคโบ” ซึ่งหมายถึง พระคูไค ในประวัติศาสตร์จริง ๆ แล้ว จะพบว่าสำนวนนี้อาจไม่ได้สะท้อนข้อเท็จจริงเท่าไรนัก

บทความนี้จะพาคุณไปสำรวจวัฒนธรรมของพู่กัน และแนวทางการคัดลายมือของคูไค เพื่อไขความหมายที่แท้จริงของสำนวนนี้ รวมถึงความเข้าใจผิดที่อาจแฝงอยู่เบื้องหลัง

ความหมายพื้นฐานของสำนวนนี้คืออะไร?

“โคโบไม่เลือกพู่กัน” มักถูกตีความว่า “ผู้เชี่ยวชาญสามารถแสดงความสามารถได้ในทุกสถานการณ์” หรือ “อย่าโทษอุปกรณ์ ควรฝึกฝนฝีมือของตนเองให้ดีก่อน” เป็นคำเตือนที่ให้ความสำคัญกับความสามารถมากกว่าเครื่องมือ แต่ในความเป็นจริง คำนี้มักถูกนำไปใช้ในทางที่สะดวกเกินไป

ตัวอย่างเช่น ในวงการคัดลายมือ ถ้ามีคนพูดว่า “พู่กันนี้ใช้ยาก” อาจมีคนตอบกลับว่า “โคโบไม่เลือกพู่กันนะ” อย่างไรก็ตาม นี่คือการตีความที่สวนทางกับวิธีคิดและการใช้พู่กันของคูไคอย่างสิ้นเชิง

คูไค “เลือกพู่กัน” จริง ๆ

คูไค (ค.ศ. 774–835) เป็นพระและนักปราชญ์ในยุคต้นสมัยเฮอันของญี่ปุ่น ท่านได้เดินทางไปศึกษาธรรมะในราชวงศ์ถังของจีน และได้นำศิลปะและวัฒนธรรมหลายอย่าง รวมถึงพุทธศาสนาสาย密教 (มิคเคียว) กลับมาสู่ญี่ปุ่น

คูไคใช้พู่กันให้เหมาะสมตามจุดประสงค์

มีบันทึกไว้ว่า คูไคเลือกพู่กันให้เหมาะสมกับรูปแบบตัวอักษรและจุดประสงค์การใช้งาน เช่น

• สไตล์สแควร์ (楷書) ใช้พู่กันสั้น แข็งแรง
• สไตล์การวิ่ง (行書) ใช้พู่กันที่ยืดหยุ่นและยาวกว่า
• สไตล์ตัวเขียน (草書) ใช้พู่กันนุ่มและลื่นไหล
• สำหรับคัดพระสูตร ใช้พู่กันปลายแหลมและเรียว

กล่าวกันว่า คูไคยังลงมือผลิตพู่กันเอง หรือมอบหมายให้คนทำขึ้นเป็นพิเศษโดยเลือกใช้ขนสัตว์ต่างชนิด เช่น ขนแรคคูน ขนกระต่าย ซึ่งมีลักษณะเฉพาะที่แตกต่างกัน และเลือกใช้ตามวัตถุประสงค์ของงาน

แล้วทำไมคนถึงพูดว่า “โคโบไม่เลือกพู่กัน”?

แม้ว่าคูไคจะใส่ใจในการเลือกพู่กัน แต่สำนวนกลับกลายเป็นตรงข้าม เหตุผลก็เพราะว่าสำนวนมักถูกใช้อย่างสะดวกในชีวิตประจำวัน โดยไม่อิงความจริงทางประวัติศาสตร์ เช่น เมื่อมีคนถูกขอให้เขียนตัวอักษรด้วยพู่กันธรรมดาหรือคุณภาพต่ำ เจ้าภาพอาจกล่าวขอโทษว่า “พู่กันไม่ดีนัก” และมีคนพูดติดตลกว่า “โคโบไม่เลือกพู่กันนี่นา” ซึ่งการใช้แบบนี้ซ้ำไปซ้ำมาทำให้เกิดภาพจำผิด ๆ ว่า คูไคไม่ใส่ใจเครื่องมือ

การเลือกเครื่องมือคือสิ่งบ่งบอกถึงความเป็นมืออาชีพ

แม้ในยุคปัจจุบัน ช่างทำพู่กันและนักคัดลายมือมืออาชีพก็ยังให้ความสำคัญกับการเลือกพู่กันอย่างมาก โดยอิงจากแนวคิดโบราณของจีนที่เรียกว่า “尖・斉・円・健” (ปลายแหลม, สมดุล, กลมกลึง, แข็งแรง) ซึ่งยังคงใช้เป็นเกณฑ์ในการเลือกพู่กันจนถึงปัจจุบัน

ดังนั้น การเลือกพู่กันอย่างพิถีพิถันเช่นเดียวกับคูไค จึงเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นมืออาชีพอย่างแท้จริง

สรุป｜ในความเป็นจริง “โคโบเลือกพู่กัน”

สำนวน 「โคโบไม่เลือกพู่กัน」 อาจต้องตีความแบบย้อนแย้ง เพราะในความเป็นจริง คูไคให้ความสำคัญกับการเลือกวัสดุ โครงสร้าง และการใช้งานของพู่กัน ท่านถึงขั้นออกแบบและเลือกใช้พู่กันให้เหมาะกับรูปแบบตัวอักษรต่าง ๆ

ท่าทีเช่นนี้ต่างหากที่สะท้อนถึง “ผู้เชี่ยวชาญตัวจริง” ที่มีทั้งทักษะและความเข้าใจลึกซึ้งในเครื่องมือของตน และนั่นเองคือเหตุผลที่ผลงานของคูไคยังคงตราตรึงใจผู้คนจนถึงทุกวันนี้

เพราะเลือกพู่กันนั่นแหละ…โคโบจึงเป็นโคโบ