Bút lông không chỉ là công cụ để ghi chép thơ ca, mà còn là “chiếc bình chứa tâm hồn” đón nhận tinh thần thi sĩ.
Trong văn hóa Đông Á, nơi thơ và thư pháp hòa quyện, các văn nhân dành trọn tình cảm và niềm tin cho cây bút lông, dốc lòng lựa chọn một chiếc bút thật phù hợp để truyền tải tư tưởng và cảm xúc của mình.
Bài viết này sẽ khám phá cách mà các thi sĩ và thư pháp gia đã chọn lựa bút như thế nào, và ý nghĩa ẩn sau những lựa chọn ấy – thông qua ghi chép cổ, thi cú, và giai thoại để lại.
Bút lông – Tấm gương phản chiếu “tâm thơ” của văn nhân
Bút lông không chỉ đơn thuần là một dụng cụ. Nó là biểu tượng của tri thức, tinh thần, và cảm quan thi ca của người cầm bút.
Thi nhân thời Đường là Bạch Cư Dị đặc biệt yêu thích cây bút làm từ lông thỏ tím (紫毫筆 – bút tử hào) ở Tuyên Thành, và ông đã từng làm thơ ca ngợi rằng:
Bút tử hào, đầu nhọn như mũi dùi,
Trích “Tử hào bút từ”
Sắc bén như lưỡi dao.
Sự sắc bén của bút tử hào đối với ông chính là hiện thân lý tưởng cho thơ ca – một sự sắc sảo đầy chính trực.
Bút lông cũng được xem như phản ánh phẩm chất người sử dụng. Việc dùng loại bút nào còn thể hiện khí độ và tư thế nội tâm của người văn nhân.
Viết thơ lên lá ngô đồng – Cảnh sắc và cây bút trong thơ Đỗ Phủ
Trong thơ của Đỗ Phủ – một trong những đại thi hào của Trung Hoa – hình ảnh cây bút và cảnh vật xung quanh luôn gắn liền với nhau.
Có một bài thơ ông viết như sau:
落日平臺上
春風啜茗時
石欄斜點筆
桐葉坐題詩Hoàng hôn trên đài cao,
Đỗ Phủ
Gió xuân nhâm nhi trà,
Bên lan đá, nghiêng bút vẽ,
Ngồi viết thơ lên lá ngô đồng.
Từ bài thơ này, có thể hình dung ra văn nhân thời xưa không chỉ viết trên giấy. Họ viết lên lá, lên đá, lên quạt, thậm chí cả cửa kéo bằng giấy – bất cứ thứ gì giúp lưu giữ khoảnh khắc. Cây bút là phương tiện để họ đối thoại cùng thiên nhiên và khắc ghi cảm xúc tức thời.
Cuồng loạn và cây bút – Biểu hiện phá cách của Trương Húc
Cũng có những trường hợp thi sĩ vượt qua cả cây bút để thể hiện bản thân. Trương Húc – thư pháp gia nổi tiếng thời Đường – có giai thoại rằng khi say rượu, ông dùng chính mái tóc của mình nhúng mực để viết chữ thay vì dùng bút. Đây là một ví dụ về hành vi biểu hiện cảm xúc đến tận cùng, nơi thân thể và ngôn ngữ hòa làm một.
Tuy “không có bút thì không viết được chữ”, nhưng cũng có lúc, sự thôi thúc muốn biểu đạt còn mạnh mẽ hơn cả công cụ – đưa thơ và thư pháp hòa quyện thành một.
Chọn bút cũng là chọn cách thể hiện
Tuy từng nói “Cao tăng không chọn bút” (弘法は筆を選ばず), nhưng thật ra không ai khác ngoài Không Hải – nhà sư lỗi lạc – lại sử dụng rất nhiều loại bút khác nhau tùy theo mục đích, kích thước chữ, và biểu cảm mong muốn.
Các văn nhân cũng kỹ lưỡng trong việc lựa chọn đến từng chi tiết như chất lông, độ dài cán, và hình dáng ngòi bút:
- Lông thỏ (tử hào): Nhỏ, sắc, thích hợp với thơ câu chữ tinh tế.
- Lông dê: Giữ mực tốt, viết trơn tru, lý tưởng cho Kiểu chạy và Kiểu chữ thảo.
- Lông chồn: Cứng cáp, phù hợp với cách biểu đạt mạnh mẽ và thơ chữ Hán theo Kiểu vuông.
Việc chọn bút ảnh hưởng đến “tông” và “thế giới quan” của bài thơ. Nó cũng quan trọng không kém việc chọn âm điệu hay tiết tấu khi làm thơ – là hành vi sáng tạo đúng nghĩa.
Kết luận: Bút lông và thơ – Hai trụ cột nối liền tâm hồn văn nhân
Với văn nhân, bút lông là “tấm gương phản chiếu tâm hồn”, là “chất xúc tác cảm xúc”, và là “công cụ hình tượng hóa tinh thần”. Không chỉ là dụng cụ để viết, bút giúp con người suy tưởng, trò chuyện cùng thiên nhiên và mời gọi thơ về.
Điểm chung giữa thơ và bút chính là khả năng “biến chuyển động của trái tim thành hình hài”. Vì vậy, đối với người văn nhân, bút lông là thứ gần gũi và đáng yêu nhất – vừa cá nhân, vừa thiêng liêng.
Comments