【คู่มือฉบับสมบูรณ์】โอเซะจิ (おせち料理) คืออะไร? ต้นกำเนิดความหมายความแตกต่างในแต่ละภูมิภาคและวิวัฒนาการในยุคปัจจุบัน

โอเซะจิ (おせち料理) เป็นอาหารดั้งเดิมที่ขาดไม่ได้ในช่วงปีใหม่ของญี่ปุ่น อาหารแต่ละจานล้วนมีความหมายแฝงอยู่ และเป็นการอธิษฐานขอพรให้ครอบครัวมีสุขภาพดี ร่ำรวย และมีพืชผลอุดมสมบูรณ์ บทความนี้จะอธิบายโอเซะจิอย่างละเอียด ตั้งแต่ต้นกำเนิดไปจนถึงรูปแบบยุคใหม่

ความหมายและต้นกำเนิดของโอเซะจิ

คำว่า “โอเซะจิ” (御節) เดิมหมายถึงอาหารพิเศษที่จัดขึ้นในช่วงเทศกาล “โกเซคคุ” (五節句) ซึ่งตรงกับวันที่ 7 ม.ค., 3 มี.ค., 5 พ.ค., 7 ก.ค., และ 9 ก.ย. ต่อมาคำนี้ถูกใช้เฉพาะสำหรับอาหารปีใหม่

ประเพณีนี้มีรากฐานมาจากแนวคิด “เซกกุ” ของจีนโบราณ และถูกนำเข้ามาในญี่ปุ่นในยุคนาระและเฮอัน ซึ่งอาหารเหล่านี้ถูกจัดเตรียมเพื่อบูชาเทพเจ้าในพระราชสำนัก ในเวลาต่อมาจึงแพร่หลายไปยังชนชั้นนักรบ พ่อค้า และประชาชนทั่วไปในสมัยเอโดะ

ความหมายของกล่องโอเซะจิ (重箱)

โอเซะจิมักจะจัดใส่ในกล่องซ้อนกันที่เรียกว่า “จูบาโกะ” (重箱) การซ้อนกล่องหมายถึง “การทับซ้อนของความเป็นสิริมงคล” นิยมใช้กล่อง 3 หรือ 4 ชั้น โดยมีการจัดอาหารตามลำดับดังนี้:

• ชั้นที่หนึ่ง (ของเรียกน้ำย่อยและอาหารมงคล): ถั่วดำ (คุโรมาเมะ), ปลาตัวเล็กอบแห้ง (ทะซึคุริ), ไข่ปลาเฮอริ่ง (คาซุโนะโกะ), ไข่ม้วนหวาน (ดาเตะมากิ), มันหวานบดผสมเกาลัด (คุริคินตัน), ลูกชิ้นปลาแดงขาว (คามาโบโกะ)
• ชั้นที่สอง (ของย่าง): ปลากะพงแดงย่างเกลือ, ปลาบุริย่างซอส, กุ้งต้มเคลือบเงา, เนื้อเป็ดรมควัน
• ชั้นที่สาม (ของต้ม): ต้มรวมสไตล์ชิคุเซ็น, เผือก, รากบัว, แครอท, บุก, โกโบ (รากหญ้าชนิดหนึ่ง)
• ชั้นที่สี่ (ของดองและอาหารเย็น): สลัดหัวไชเท้ากับแครอท, หัวผักกาดดองแบบดอกเบญจมาศ, ปลาหมึกดองน้ำส้ม (*คำว่า “ชั้นที่สี่” จะใช้ว่า “โยโนะจู” เพื่อหลีกเลี่ยงคำว่า “สี่” ซึ่งพ้องเสียงกับคำว่า “ตาย” ในภาษาญี่ปุ่น)

ความหมายของอาหารโอเซะจิยอดนิยม

ความแตกต่างของโอเซะจิตามภูมิภาค

โอเซะจิมีความแตกต่างกันมากในแต่ละภูมิภาค เช่น:

• คันโต: รสชาติเข้มข้น ใช้ซอสถั่วเหลืองและน้ำตาล นิยมกินคามาโบโกะและคุริคินตัน และใช้โมจิทรงเหลี่ยมปิ้ง
• คันไซ: รสชาติอ่อนละมุน ใช้โชยุสีอ่อน นิยมกินโมจิทรงกลมต้มกับซุปมิโสะขาว
• ฮอกไกโดและโทโฮคุ: เน้นอาหารทะเล เช่น อิคุระ แซลมอน คอมบุ
• คิวชู: รสชาติหวานมาก ใช้น้ำตาลทรายแดงและผักท้องถิ่นเช่น “คัตสึโอะนา”
• โอกินาวา: เพิ่งเริ่มนิยมโอเซะจิไม่นาน มักฉลองปีใหม่ตามปฏิทินจันทรคติ

อาหารอื่นที่นิยมกินช่วงปีใหม่

โอโซนิ (ซุปโมจิ)

ซุปโอโซนิเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ในปีใหม่ โดยสูตรแตกต่างกันตามภูมิภาค:

โอโทะโซะ (เหล้าสมุนไพร)

เหล้าญี่ปุ่นที่แช่สมุนไพร ใช้ดื่มในวันปีใหม่เพื่อขอพรให้สุขภาพดี โดยจะดื่มร่วมกันในครอบครัว

โอเซะจิยุคใหม่: หลากหลายและสะดวกสบาย

ในยุคปัจจุบันโอเซะจิมีความหลากหลายมากขึ้น เช่น:

• เซ็ตโอเซะจิแช่แข็งจากห้างหรือออนไลน์
• โอเซะจิสไตล์ตะวันตก จีน หรือมังสวิรัติ
• โอเซะจิสำหรับเด็กที่มีลวดลายตัวการ์ตูน
• โอเซะจิขนาดเล็กสำหรับคนโสด

หลายครอบครัวยังคงทำโอเซะจิเองแบบดั้งเดิม ถ่ายทอดรสชาติจากยายสู่แม่ สู่ลูก แต่ในยุคเร่งรีบ การเลือกซื้อโอเซะจิสำเร็จรูปก็เป็นที่นิยมมากขึ้น

สรุป

โอเซะจิไม่ใช่แค่อาหารฉลองปีใหม่ แต่เป็นภาพสะท้อนของวัฒนธรรมจิตวิญญาณญี่ปุ่น ความรู้สึกตามฤดูกาล และสายสัมพันธ์ของครอบครัว การล้อมวงกินโอเซะจิในวันปีใหม่ถือเป็นช่วงเวลาศักดิ์สิทธิ์ที่ครอบครัวได้ใช้เวลาร่วมกัน

การเข้าใจความหมายที่แฝงอยู่ในแต่ละเมนู จะทำให้เราเห็นคุณค่าและความลึกซึ้งของธรรมเนียมนี้มากยิ่งขึ้น เริ่มต้นปีใหม่อย่างเปี่ยมสุข ด้วยโอเซะจิที่เต็มไปด้วยความหมายทั้งในใจและบนโต๊ะอาหาร