พู่กันไม่ใช่แค่เครื่องมือเขียน: ความลึกซึ้งทางวัฒนธรรมที่แฝงอยู่ในศิลปะและการประดับ

หลายคนมองว่าพู่กันเป็นเพียงเครื่องมือสำหรับเขียนพู่กันจีนหรือวาดภาพเท่านั้น แต่เมื่อย้อนกลับไปดูประวัติศาสตร์ของพู่กัน จะพบว่าพู่กันไม่ใช่แค่เครื่องมือ หากแต่เป็นภาชนะที่บรรจุความงามและจิตวิญญาณ เป็นสิ่งที่รวมทั้งวัฒนธรรม ศิลปะ และความเชื่อทางใจเข้าไว้ด้วยกัน

โดยเฉพาะในจีนและญี่ปุ่น ความสำนึกในความงามของ “พู่กันประดับ” ได้รับการปลูกฝังมาตั้งแต่โบราณ และต่อมาได้พัฒนาเป็นพู่กันเพื่อโชว์ พู่กันเพื่อมอบให้ และพู่กันเพื่อสวดภาวนา

บทความนี้จะพาคุณสำรวจความเป็นศิลปะและสัญลักษณ์ที่ซ่อนอยู่ในพู่กันประดับ

ต้นกำเนิดของพู่กันประดับ: โชโซอินและวัฒนธรรมวรรณกรรมในราชวงศ์ถัง

ในคลังเก็บสมบัติโชโซอินของญี่ปุ่น มีพู่กันจำนวนมากที่มิได้ใช้เพื่อการเขียน แต่เป็น “พู่กันประดับ” ซึ่งทำจากงาช้าง คริสตัล ทอง เงิน แลคเกอร์ เปลือกหอยมุก และแล็กเกอร์แกะสลักสีแดง พู่กันเหล่านี้เป็นงานหัตถศิลป์ชั้นสูงมากกว่าจะเป็นเครื่องเขียนธรรมดา

ในยุคราชวงศ์ถังของจีน การครอบครองพู่กันสวยงามถือเป็นสัญลักษณ์ของการมีการศึกษาและรสนิยม มีคำกล่าวว่า “พู่กันสะท้อนบุคลิกภาพของผู้ใช้” พู่กันที่ทำจากงาช้าง หุ้มทองคำ และประดับเปลือกหอยมุก ไม่ได้มีไว้สำหรับเขียนเท่านั้น แต่ยังใช้เป็นส่วนหนึ่งของชุดพิธีในราชสำนักอีกด้วย

ความงามบนด้ามพู่กัน: วัสดุและเทคนิคการตกแต่ง

จุดเด่นของพู่กันประดับอยู่ที่ “ด้ามพู่กัน” ซึ่งช่างฝีมือได้ใส่ทักษะชั้นสูงทั้งในการเลือกวัสดุ แกะสลัก ทาสี โลหะประดับ ฯลฯ ลงไปอย่างเต็มที่

ด้ามพู่กันจึงเปรียบเสมือนประวัติย่อของเจ้าของ แสดงถึงฐานะ บุคลิก และรสนิยมทางวัฒนธรรมของผู้ใช้

พู่กันประดับ: เครื่องหมายแทนใจ พิธีกรรม และคำอธิษฐาน

พู่กันประดับมีจุดมุ่งหมายมากกว่าการใช้งานจริง เป็นพู่กันที่สื่อถึง “สัญลักษณ์” และ “การระลึกถึง” สามารถแบ่งตามจุดประสงค์การใช้ได้ดังนี้:

พู่กันสำหรับพิธีกรรม / พู่กันถวาย

พู่กันที่ใช้ในการถวายพระพุทธรูปหรือคัมภีร์ในวัด เป็นพู่กันที่จัดทำขึ้นเป็นพิเศษ โดยถือว่าพู่กันมีสถานะเทียบเท่าพระพุทธรูป เครื่องหมายแห่งคำภาวนา พู่กันถวายที่เหลืออยู่ในโชโซอินมีการประดับด้วยสีสันสดใสและทองคำ สื่อถึงความศักดิ์สิทธิ์ทางศาสนา

พู่กันที่ระลึก (พู่กันจากผมทารก / พู่กันฉลอง)

พู่กันสำหรับฉลองเหตุการณ์สำคัญในชีวิต เช่น การเกิด การแต่งงาน การบรรลุนิติภาวะ หรือการฉลองอายุยืน โดยเฉพาะ “พู่กันผมทารก” ซึ่งทำจากผมของเด็กแรกเกิด เป็นสื่อแห่งความรักและความปรารถนาดีของครอบครัว ด้ามพู่กันมักมีชื่อสลักและตกแต่งอย่างวิจิตร

พู่กันของขวัญ / พู่กันมอบให้

พู่กันที่นักเขียน นักคัดลายมือ หรือครูบาอาจารย์มอบให้แก่ศิษย์หรือเพื่อน เป็นเครื่องบรรณาการทางวรรณกรรม ด้ามพู่กันอาจสลักกลอนจีนหรือบทกวี พร้อมตกแต่งด้วยแลคเกอร์หรือเปลือกหอยมุก เพื่อสื่อถึงความเคารพและความกตัญญู

พู่กันประดับในยุคปัจจุบัน

แม้ในยุคปัจจุบัน พู่กันประดับยังคงได้รับความนิยมอย่างสูงในวงการพู่กันระดับมืออาชีพ

• พู่กันยี่ห้อดังจากเมืองคุมาโนะหรือโทโยฮาชิ ยังคงสืบสานเทคนิคแบบดั้งเดิม ควบคู่ไปกับการตกแต่งด้วยงานหัตถศิลป์ เช่น ทองคำเปลว เปลือกหอยมุก ฯลฯ ได้รับความนิยมจากนักคัดลายมือและนักสะสมทั่วโลก
• พู่กันในฐานะงานศิลปะยังได้รับการจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์หรือแกลเลอรี โดยเป็นงานที่ผสานความงามและประโยชน์ใช้สอยอย่างกลมกลืน ได้รับฉายาว่า “ศิลปะเงียบ” ที่งดงาม

สรุป: ความงามของพู่กันพูดได้ข้ามกาลเวลา

พู่กันไม่ใช่เพียงแค่เครื่องมือเขียน หากแต่เป็นโลกเล็กๆ ที่หลอมรวมวัฒนธรรม ศรัทธา ความเป็นตัวตน และศิลปะเข้าไว้ด้วยกัน

ความประณีตในการตกแต่งพู่กันสะท้อนถึงจิตวิญญาณของผู้สร้างและผู้ใช้ แม้เวลาจะผ่านไปนานแค่ไหน พู่กันก็ยังคงพูดกับเราผ่านความเงียบด้วยภาษาของความงาม