Thư pháp Kana là một nền văn học của cảm xúc — Mối quan hệ giữa Waka và Thư pháp

Mở đầu｜Kana: không chỉ là “chữ viết” mà còn là “thơ ca”

Thư pháp kana không chỉ đơn thuần là ghi lại chữ cái mà còn là một hình thức văn học thể hiện cảm xúc và mỹ cảm của người Nhật bằng thị giác. Đặc biệt, mối liên hệ sâu sắc giữa thơ waka và kana cho thấy âm hưởng, khoảng ngắt, nhịp điệu và cảm xúc trong lời thơ được thể hiện bằng những nét bút. Chữ viết trở thành thơ, và thơ được thổi hồn qua thư pháp.

Chữ kana và văn hóa waka được hình thành trong thời kỳ Heian đã nuôi dưỡng lẫn nhau, làm phong phú thêm các giá trị thẩm mỹ đặc trưng của Nhật Bản như yūgen (vẻ đẹp huyền ảo), ma (vẻ đẹp của khoảng trống), sabi (vẻ đẹp mộc mạc) và mono no aware (sự nhạy cảm với tính phù du).08

Waka — Nghệ thuật cảm xúc gửi gắm qua hình thức Kana

Waka là thể thơ ngắn gồm 31 âm tiết với cấu trúc 5-7-5-7-7. Mặc dù ngắn gọn, waka diễn đạt những cảm xúc sâu sắc như tình yêu, chia ly, thiên nhiên và lời nguyện cầu. Kana là hệ thống chữ viết được chọn để ghi lại waka vì đặc tính biểu âm của nó.

Kana, với tư cách là chữ viết biểu âm, không chỉ truyền tải âm thanh một cách trung thực mà còn thể hiện cảm xúc trong thơ bằng những đường nét mềm mại, uyển chuyển và khoảng cách có chủ đích, tạo nên một phương tiện truyền tải trọn vẹn tinh thần của waka.

Dấu vết cảm xúc trong “Kōyagire”

Trong số các tác phẩm thư pháp cổ điển của kana, phần đầu tiên của bản thảo Kōyagire (Kōyagire Loại Thứ Nhất) được xem là hình mẫu hoàn chỉnh của kana như một nền văn học cảm xúc. Phong cách viết trong tác phẩm này mô tả tinh tế “cảm xúc” được ẩn chứa trong lời thơ waka thông qua tốc độ của nét bút, độ dày mỏng của đường nét, khoảng cách giữa các chữ và sự liên kết liên tục.

Đặc biệt, phần đầu tiên của Kōyagire mang vẻ tao nhã, thanh lịch nhưng cũng đầy đam mê và trữ tình. Đây được coi là nền tảng học tập cho nhiều người luyện thư pháp kana.

Sự hòa quyện giữa thư pháp và thơ ca: Biểu đạt dư âm của giọng đọc bằng đường nét

Waka vốn được sáng tác để ngâm lên, nên nhịp điệu và ngữ điệu của giọng nói chứa đầy cảm xúc. Trong thư pháp kana, việc biểu hiện dư âm đó qua các đường nét được coi là yếu tố cốt lõi.

Ví dụ:

• Việc “ngắt” từng ký tự một cách cẩn trọng tái hiện vẻ đẹp của sự tĩnh lặng và khoảng trống.
• Việc liên kết các ký tự bằng nét bút liên tục thể hiện mạch cảm xúc và hơi thở.

Nơi nét bút được nhấn mạnh cho thấy sự dâng trào của cảm xúc, còn những đường nét mảnh và dài biểu lộ sự u sầu hay do dự. Thư pháp kana, theo cách đó, đảm nhiệm vai trò là hình thức thị giác hóa cảm xúc — tức là một loại hình văn học.

Wakan Rōeishū — Nơi giao thoa giữa thư pháp và văn chương

Tác phẩm cổ điển Wakan Rōeishū, được cho là do Fujiwara no Yukinari chép tay, cũng thể hiện rõ mối quan hệ giữa thư pháp kana và waka. Tác phẩm này tập hợp các bài thơ Trung Hoa và Nhật Bản song song, tạo nên sự hòa hợp tuyệt mỹ giữa kanji và kana.

Phần kana thường chảy trôi nhẹ nhàng, mở rộng cảm xúc của bài thơ bằng hình ảnh. Từng nét bút đều mang theo cảm xúc liền mạch và nhịp điệu nội tâm của người viết, biến việc “đọc chữ” thành trải nghiệm “thưởng thức thư pháp”.

Kana bắt nguồn từ văn hóa phụ nữ — Viết ra cảm xúc và tâm hồn

Việc hình thành và phát triển chữ kana gắn liền với văn hóa biểu đạt của phụ nữ. Trong xã hội quý tộc Heian, phụ nữ không dùng kanji mà sử dụng kana để sáng tác waka và truyện.

Trong các tác phẩm văn học nữ như Makura no Sōshi và Genji Monogatari, những rung động tinh tế của tâm hồn được gửi gắm qua nét bút mềm mại của kana, mang đến sự đồng cảm sâu sắc nơi người đọc.

Từ dòng chảy này, thư pháp kana phát triển thành hình thức thể hiện sự nhạy cảm nữ tính và vẻ đẹp thanh tao, khẳng định địa vị như một “nền văn học cảm xúc.”

Khám phá lại waka và kana trong thư pháp kana hiện đại

Ngay cả trong thư pháp kana ngày nay, việc viết lại waka cổ điển không chỉ là sự sao chép mà còn là một cuộc đối thoại vượt thời gian với chất thơ. Từng yếu tố như màu mực, bố cục không gian và độ trôi chảy của đường nét đều phải hòa quyện với bầu không khí của bài thơ — việc “viết đẹp” thôi là chưa đủ.

Trong các tác phẩm triển lãm, những cấu trúc hiện đại và kana đan xen vào nhau, đem lại cách diễn giải mới cho các bài waka xưa. Điều này cho thấy tiềm năng không ngừng mở rộng của thư pháp kana như một nghệ thuật văn chương cảm xúc trong thời hiện đại.

Kết luận｜Khi thơ được viết ra trở thành điều gì đó hơn cả thơ

Waka và kana gặp nhau tại giao điểm của ngôn từ và thư pháp — nơi cảm xúc có thể hóa thành hình hài. Những bài thơ không cần phát ra tiếng vẫn vang vọng, những cảm xúc lặng lẽ dao động trên trang giấy — đó chính là bản chất của thư pháp kana.

Việc học thư pháp kana không chỉ là theo đuổi vẻ đẹp của nét bút mà còn là tiếp cận cuộc sống bằng ánh nhìn của một thi sĩ, người biết lắng nghe cảm xúc con người.

Kana không phải là chữ để đọc — mà là chữ để cảm nhận.
Ở cốt lõi, nó chính là văn chương của tâm hồn.