Kōyagire và Nghệ thuật Thiết kế Bìa sách — Vẻ đẹp trong cách bao bọc thơ Waka

“Kōyagire (高野切)” — một kiệt tác tỏa sáng trong lịch sử thư pháp Nhật Bản — không chỉ đơn thuần là một tác phẩm viết chữ kana đẹp mắt, mà còn là kết tinh của nghệ thuật tạo hình bao bọc thơ waka một cách tinh tế.

Được biết đến như những đoạn rời rạc từ bản sao của tác phẩm “Kokin Wakashū (古今和歌集)” viết vào giữa thời Heian, Kōyagire đã được yêu mến bởi nhiều thư pháp gia như một kiệt tác kinh điển của thư pháp kana. Tuy nhiên, sức hấp dẫn của nó không chỉ nằm ở vẻ đẹp của kiểu chữ mà còn ở sự phong phú của nghệ thuật “trình bày” và “bao bọc” — được gọi là thiết kế bìa (装丁美術).

Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá thế giới của Kōyagire, tập trung vào sự trang trí của giấy viết (料紙) và phong cách biểu đạt, qua đó tiếp cận tinh thần thẩm mỹ của người Nhật Bản.

Kōyagire là gì? — Nghệ thuật để “đọc” và “chiêm ngưỡng”

Kōyagire là những đoạn trích còn sót lại từ bản sao viết tay của “Kokin Wakashū”. Chúng không chỉ thể hiện kỹ năng thư pháp kiểu kana tuyệt vời, mà còn được trang trí bằng những loại giấy đẹp mắt (料紙 – ryōshi) và các chi tiết trang trí tinh xảo, mang lại cảm giác như một “cuộn tranh chữ”.

Những tác phẩm thư pháp cổ như thế này là sự kết hợp giữa “ngôn từ” và “vẻ đẹp tạo hình”, nơi người xem không chỉ đọc mà còn cảm nhận bài thơ waka qua việc chiêm ngưỡng toàn bộ bố cục và thiết kế của nó.

Thiết kế bìa sách là gì? — Văn hóa “bao bọc chữ viết” của Nhật Bản

Ngày nay, “thiết kế bìa” thường ám chỉ đến bìa sách hoặc bố cục in ấn. Nhưng ở Nhật Bản cổ đại, điều quan trọng là cách trình bày và bao bọc thơ hay chữ viết sao cho đẹp mắt và trang trọng.

Đặc biệt với những bản sao chép thơ waka như Kōyagire, không chỉ là việc ghi lại từ ngữ, mà còn là việc biểu đạt cảm xúc, mùa, và tinh thần thơ ca một cách trực quan.

Chính vì vậy, người ta đã sử dụng những loại giấy trang trí đẹp và nhiều kỹ thuật tạo hình phức tạp để truyền đạt những yếu tố đó.

Vẻ đẹp của giấy trang trí trong Kōyagire

Ánh lấp lánh của bột vàng và bạc

Nhiều đoạn Kōyagire sử dụng bột vàng (金泥 – kindei) và bột bạc (銀泥 – gindei) để tạo hình hoa, bầu trời, hoặc sương mù. Những hình ảnh này không chỉ đơn thuần là trang trí mà còn là cách thể hiện cảnh sắc bốn mùa và tâm trạng nội tâm của bài thơ waka.

Vàng lấp lánh khi thay đổi góc nhìn, tạo cảm giác như dư âm của bài thơ lan tỏa trên mặt giấy.

Họa tiết mây trôi và sương mù

Kỹ thuật kasumibiki — kéo sương — sử dụng mực loãng hoặc màu nhẹ để tạo hiệu ứng sương mù trên giấy.

Kết hợp với dòng chảy của chữ kana, lớp nền mờ này tạo chiều sâu không gian và cảm giác thời gian như bị giữ lại trên trang giấy.

Họa tiết kiểu Đường (唐様)

Kỹ thuật karakami — dập nổi hoa văn theo phong cách nhà Đường — cũng xuất hiện trong Kōyagire.

Các lớp họa tiết tinh tế tạo ra chiều sâu và cảm giác ba chiều cho trang giấy, làm cho chữ như nổi bật lên và tạo nên trải nghiệm thị giác lẫn xúc giác.

Sự hòa hợp giữa chữ viết và thiết kế — Nghệ thuật không gian của thư pháp cổ

Kōyagire vượt xa hành động “viết chữ” — đó là nghệ thuật tạo ra “sân khấu” để bài thơ waka được trình bày.

Mỗi yếu tố như khoảng trắng, sắc độ của mực, khoảng cách giữa các dòng, và hoa văn giấy đều được thiết kế để hài hòa với nội dung của bài thơ.

Điều này cho thấy người viết không chỉ là thư pháp gia, mà còn là một nhà thiết kế và đạo diễn nghệ thuật thị giác.

Tinh thần thiết kế vẫn sống trong thời hiện đại

Tinh thần thiết kế trong Kōyagire vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực như sách nghệ thuật, văn phòng phẩm, hay catalog triển lãm.

Ví dụ, những tập thơ sử dụng giấy washi hoặc in bằng mực giả vàng là minh chứng cho việc kế thừa tinh thần “bao bọc ngôn từ bằng cái đẹp” trong thời đại hiện nay.

Kết luận: Kōyagire là một loại hình nghệ thuật tổng hợp vượt qua thế giới của chữ viết

Kōyagire không chỉ là một tác phẩm thư pháp. Đó là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, nơi thơ waka được bao bọc bởi giấy trang trí đẹp mắt, khoảng trắng hài hòa và nét bút uyển chuyển. Việc kết hợp giữa viết chữ và thiết kế tạo nên một hình thức biểu đạt văn hóa toàn diện.

Ngay cả trong thư pháp hiện đại, không chỉ là viết nét chữ đẹp, mà còn phải đặt câu hỏi: “Viết cái gì, viết lên đâu và thể hiện như thế nào?” — tức là góc nhìn thiết kế. Chính điều đó làm cho thế giới thư pháp trở nên sâu sắc hơn.

Vẻ đẹp của thiết kế trong Kōyagire thì thầm với chúng ta: “Thư pháp là nghệ thuật dàn dựng sân khấu để truyền tải ngôn từ.”